Traduttore traditore

Η έξαρση εκθέσεων σε μέρη αντισυμβατικά και απρόσμενα όπως π.χ. αποθήκες, παλιά εργοστάσια, φουαγιέ θεάτρων, εγκαταλελειμμένα κτήρια, άδεια διαμερίσματα, ανοιχτές αγορές, εργαστήρια ή μπαρ που παρατηρείται-έστω και κάπως αργοπορημένα σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη- τα τελευταία χρόνια στα μέρη μας είναι μια ευχάριστη αλλαγή για τους περιφερόμενους εραστές των τεχνών και ένας καλός τρόπος εκμετάλλευσης της περιέργειας των πιο «ανυποψίαστων». Η επιτυχία βεβαίως τέτοιων εγχειρημάτων δεν εξαρτάται τόσο από το παράδοξο του χώρου, όσο από τις ανύποπτες συνάφειες που μπορεί να έχει αυτός με το project που φιλοξενεί. Οι απροσδόκητες σχέσεις και σημασίες που μπορούν να αναδειχθούν είναι σε αυτές τις περιπτώσεις το ζητούμενο και όχι ένα διαφορετικό, πρωτότυπο σκηνικό. Εναλλακτικές εκθεσιακές επιλογές τέτοιου είδους ωστόσο, παρά το εν λόγω σαφές πλεονέκτημα του διαφορετικού, πολύ εύκολα μπορεί να παγιδεύσουν και αντί να αναδείξουν να υποθάλψουν τελικώς κάποιες δουλειές, αν δε γίνει προσεκτικά τόσο η επιλογή των έργων όσο και η χωροταξία. Η εικαστικός Ζωή Παππά μετά το Traumaqueen -που συνεπιμελήθηκε πέρσι μαζί με τον Χάρη Κοντοσφύρη στην Ομόνοια, σε ένα ερειπωμένο ξενοδοχείο όπου η νοσηρότητα τόσο της εγκατάλειψής αυτού, όσο και της γύρω βεβαρημένης ποικιλοτρόπως περιοχής, λειτούργησε τουλάχιστον δραστικά στο θέμα της έκθεσης- δοκιμάζει έναν παρόμοιο εγχείρημα, επιλέγοντας δυο άδεια γραφεία σε μια παλιά πολυκατοικία στην οδό Αίολου, για να παρουσιάσει το ελληνικό μέρος της διεθνούς έκθεσης Platform Translation, με τον τίτλο Transleatme. Transleat από το translate και το eat, σε μια προστακτική από τη μία, προκλητική, από την άλλη, επιτακτική. Η μετάφραση είναι μια έννοια που εκ των πραγμάτων επιδέχεται πλήθος ερμηνειών και συγκειμένων, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Συνήθης τόπος παρεξηγήσεων ακουσίων ή μη και επομένως δίαυλος παιχνιδιών εξουσίας, πρόσχημα πάσης φύσεως παραποιήσεων και αιτία ασυνεννοησίας και έλλειψης επικοινωνίας, «κακή» ή «καλή», ένα δίκοπο μαχαίρι στο σερβίτσιο του κανιβαλισμού και της αγριότητας που, σύμφωνα με τους οργανωτές, ενίοτε υποβόσκει στα προσχήματά της. Μεταφορική έκφραση της παραποίησης, πηγή ατελέσφορων διαπραγματεύσεων και έλλειψης διαλόγου, η μετάφραση λοιπόν ως συντελεστής του εμπαιγμού, της υποτίμησης, της κατασπάραξης του αδύναμου, του εκμεταλλευόμενου, του υποχείριου. Η έκθεση Transleatme παίζει ουσιαστικά με τις έννοιες της μετάφρασης και της κυριαρχίας. Η τέχνη, εξάλλου, τυπική βορά ερμηνειών, επιδέχεται και επιδεχόταν ανέκαθεν άπειρων μεταφράσεων… Αν, λοιπόν, κι εκ πρώτης όψεως, ο συσχετισμός μετάφρασης και βρώσης μοιάζει τραβηγμένος από τα μαλλιά τελικώς και αισίως δίνει ένα εύστοχο ερέθισμα για μια αρκετά ευρεία αναζήτηση, πόσο μάλλον όταν παρεμπιπτόντως γίνεται άκρως επίκαιρος στο κέντρο μιας οργισμένης Αθήνας έκρυθμων γεγονότων που αποδόθηκαν/ μεταφράστηκαν /καταβροχθίστηκαν επιμελώς από ΜΜΕ και πολιτικές σκοπιμότητες.
Ο χώρος στη συγκεκριμένη περίπτωση αν και συνεπέστατα αντισυμβατικός για ένα τέτοιο θέμα-ας μη ξεχνάμε ότι και ο χώρος έκθεσης είναι ένας παράγοντας της ερμηνείας/μετάφρασης αυτής-, άλλοτε «μεταφράζει» με συνέπεια άλλοτε όμως «τρώει» κανονικά τα έργα . Για παράδειγμα, η δουλειά της Marwa Arsanios- καλλιτέχνιδα από την κύρια ομάδα της Platform translation - σχετικά με το ξενοδοχείο Carlton στη Βηρυτό, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καλή δυναμική μέσα στην έκθεση, ως σχόλιο πάνω στις φήμες που ακολουθούν ένα αποτρόπαιο αλλά «πικάντικο» γεγονός (και στην έκταση-παράφραση -μετάφρασή τους) και συνδιαλέγεται λειτουργικά τόσο με το «φυλακισμένο» γλυπτό της Νανάς Σαχίνη, όσο και με τη συγγενή αλλά πιο θεωρητική και πολιτική δουλειά της Άννας Λάγιου Τσουλούφη: ένα σχόλιο στην καλλιτεχνική ερμηνεία μέσα από την οικειοποίηση φορτισμένων αντικειμένων (όπως η κουρτίνα από το Carlton) που συνδέεται με τη συνεργασία της καλλιτέχνιδας με την ομάδα Φιλοπάππου και το project Αλέξανδρος Ιόλας και που στη συγκεκριμένη έκθεση βρίσκει ανταπόκριση και από το ενδιαφέρον παράθυρο/παραπέτασμα της Soledad Pinto. Τελικώς, όμως , και κυρίως λόγω του βιαστικού και ενίοτε αυθαίρετου μοντάζ, το συγκεκριμένο βίντεο αφήνει μια αίσθηση προχειρότητας. Αντιστοίχως, τα έργα του Μάνου Κορνελάκη όσο ευφυή και οξεία και αν είναι, επειδή πάσχουν μερικώς τεχνικά (εικόνα, μοντάζ, ήχος) – κάτι που δεν ενοχλεί στο βίντεο Μμμμ σχετικά με τις ερωτικές συναλλαγές του διαδικτύου όπου οτιδήποτε γλωσσικό έχει μια σωματική απόδοση, αλλά στο άκρως πιο ιδιαίτερο μα και πιο απρόσβατο ερμηνευτικά Η - , εντέλει μάλλον «καταπίνονται» από τον περίγυρό τους. Με άλλα λόγια, έργα με τέτοιου είδους αδυναμίες- όχι στο περιεχόμενο αλλά στην υλοποίηση, ως επί το πλείστον τεχνικές δηλαδή – , ίσως όχι σοβαρές αλλά τουλάχιστον ευδιάκριτες, ιδωμένα σε ένα τέτοιο περιβάλλον «εγκατάλειψης» και μη επιτήδευσης κινδυνεύουν, αντί να ταιριάξουν με τη φύση του χώρου, να απορροφηθούν από αυτόν και να φανούν κακοφτιαγμένα. Από την άλλη πλευρά, έργα πιο στυλιζαρισμένα και εστέτ που ενδεχομένως να είχαν και μια αύρα κοινοτοπίας σε χώρους πιο ουδέτερους και αποφορτισμένους - πιο «γκαλερίστικους»- όπως αυτό του Αντώνη Βολανάκη με τη γαμήλια «βουλιμία», ήτοι τη θεσμική βρώση του ζευγαρώματος – με τον ευφάνταστο τίτλο Solomon ate my brain- άψογα φτιαγμένο και εύγλωττο, τελικώς ξαφνιάζουν μάλλον θετικά με την αντίστιξη που δημιουργούν στο ανεπιτήδευτο τοπίο ενός άδειου και φθαρμένου διαμερίσματος. Δουλειές δε σαν αυτή του Χάρη Κοντοσφύρη- ρωμαλέα και συμπαγής σαν το τσιμέντο που ως γνωστόν και προφανές αγαπάει ο καλλιτέχνης- ή του οργισμένου – απολογητικά δικαίως…- για τις συνθήκες διαβίωσης των έγχρωμων μεταναστών και εικαστικά αμεσότατου Fransisco Papas Fritas, ενσωματώνονται τόσο αβίαστα στον περίγυρο και παράλληλα συζητούν τόσο ευφάνταστα μεταξύ τους- αλλά και με την έγχρωμη ήσυχη συνοδεία του Δημήτρη Αμελαδιώτη, η δουλειά του οποίου κάνει ένα παράδοξο δίδυμο και με αυτήν της Carolina Hoehmn στην άλλη αίθουσα-, που τελικώς δικαιώνουν όχι μόνο τις θεματικές της έκθεσης, αλλά και την επιλογή του συγκεκριμένου χώρου. Αναλόγως λειτουργεί και η έξυπνη εγκατάσταση της Francisca Sanchez για τη σχετικότητα της βιβλιακής μορφής και περιεχομένου, αλλά και το «έντεχνο» γλωσσικό παιχνίδισμα που επιδιώκουν οι Erasers παρεισφρέοντας σκωπτικά και διακριτικά μεν, καθόλου απαρατήρητοι δε, σε όλη την έκταση της έκθεσης. Το έργο του Joaquin Ortuzar πάλι δεν είναι διόλου διακριτικό- εσκεμμένα εξάλλου αφού είναι έργο για εξωτερικό χώρο- και εγκλωβισμένο μέσα στο μικρό δωματιάκι της έκθεσής του, πέρα από το ότι εκμηδενίζει λόγω μεγέθους το συμπαθέστατο σχέδιο της Ειρήνης Καραγιαννοπούλου, χάνει την αρχική του νοηματική σκοπιμότητα αποκτώντας μια άλλη που υπαγορεύεται σχεδόν εξ’ ολοκλήρου πλέον από το θεματικό πλαίσιο της έκθεσης. Ενδιαφέρον σαν πράξη βεβαίως, από την άλλη όμως διεγείρει προβληματισμούς σχετικά με το αν μπορεί κανείς να προσαρμόσει τα πάντα μέσα σε ένα τόσο ευέλικτο θέμα όσο είναι ο σχολιασμός της ερμηνείας.
Η πιο «γυναικεία» ματιά της Elena Bellantoni χωρίς να καινοτομεί ιδιαιτέρως (τέτοιου είδους performance έχουμε δει πολλές από τα τέλη του ’60 μέχρι σήμερα τόσο παγκοσμίως όσο και στα ελληνικά πράγματα) είναι πάντως τίμια, ενώ το φαινομενικά αθώο βίντεο του Tom Robinson με τα στρατιωτάκια, το οποίο συνοδεύεται και από ένα ενδιαφέρον κείμενο που μπορεί κανείς να διαβάσεις στο blog της έκθεσης- http://transleatme.wordpress.com/ -, θέτει επιτυχημένα μια νέα οπτική στο θέμα της έκθεσης σχολιάζοντας το δημόσιο και το ιδιωτικό πρόσωπο της βίας σε περιπτώσεις που προσεγγίζουν τον μαζοχισμό.
Ενδιαφέρον, τέλος, παρουσιάζει και ο ιδιότροπος διάλογος για το επιβαλλόμενο και το ιερό της γνώσης-πληροφορίας, που δημιουργείται μεταξύ του έργου του Μιχάλη Θεοδοσιάδη (επίσης από τους συμμετέχοντες στο ευρύτερο σχήμα του platform translation ) -μια απροσδιόριστη βαριά διάταξη που παραπαίει εμπαικτικά μεταξύ θρησκευτικών και σαδομαζοχιστικών μεταφράσεων / παραπομπών -και της λαβυρινθώδους και μυστήριας μοναστικής σικέ βιβλιοθήκης –ταπετσαρίας της διοργανώτριας Ζωής Παππά.
Η έκθεση Transleatme αποδεικνύει ότι η επιμελήτρια και εικαστικός Ζωή Παππά πέρα από την εύστοχη επιλογή του χώρου, δικαίως δεν φοβάται να συντονίζει τόσους πολλούς καλλιτέχνες σε μία μόνο έκθεση -θεωρώ ότι σπάνια πετυχαίνουν οι πολυπληθείς εκθέσεις- αφού ως επί το πλείστον το αποτέλεσμα ήταν και καλοδομημένο και λειτουργικό.


Έκθεση: Transleatme
Ανεξάρτητος εκθεσιακός χώρος: Αιόλου 48-50,4ος & 5ος όροφος, Αθήνα
Διάρκεια έκθεσης: 14.11.08-14.12.08